راکت های زلزال به لطف بهره مندی از پرتابگرهای تمام متحرک و نیمه متحرک امکان شلیک از هر نقطه ای را دارند و دقتی که اخیرا در شلیک این راکت ها به دست آمده فرصتی مناسب برای برخورد با تهدیدات احتمالی مانند ناوهای هواپیمابر رده نیمیتز است که معمولاً یک فروند از آنها در خلیج فارس پرسه می زند.
دستیابی به راکت های سوخت جامد کوتاه برد، یکی از اهداف اولیه برنامه موشکی کشورمان از اواسط جنگ تحمیلی بوده است. گفته می شود در این راستا اولین راکت از این نوع با برد 170 کیلومتر آزمایش شده و بعدها از لحاظ برد و محموله جنگی توسعه یافته است.
به طور کلی راکت ها پرتابه هایی با پیشران راکتی (غیرهواتنفسی) و بدون هدایت هستند یعنی پس از تنظیم اولیه به سمت مختصات هدف، شلیک شده و بعد از آن دیگر قابل هدایت و کنترل نبوده و در نتیجه دقت آنها عمدتاً بستگی به مراحل قبل از شلیک دارد. اما موشک ها با برخورداری از سامانه های هدایت و کنترل به طور معمول تا آخرین مراحل قبل از اصابت به هدف قابلیت تصحیح مسیر برای افزایش دقت دارند.
البته برای کاهش خطای ناشی از ورودی های اغتشاشی در طی پرواز نظیر شرایط جوی و برای پایدارسازی راکت از روش های فعال و غیرفعالی استفاده می شود که تعبیه بالک در انتها ویا ایجاد دوران حول محور طولی از جمله این دو روش هستند.
در نتیجه حذف سامانه های پردازشگر، حسگرها و سامانه های هدایت و کنترل و عملگرها جدا از بحث کاهش وزن برای یک طراحی مشخص، مزیت بزرگی به نام ارزان قیمت بودن راکت و سرعت و سادگی تولید ایجاد می شود که برای انهدام و آسیب زدن به اهداف غیر نقطه ای آن را به سلاح مناسب و شاید ایده آلی تبدیل می نماید که از هزینه های کلی درگیری با دشمن می کاهد ضمن اینکه طول مدت انبارداری راکت را افزایش و هزینه های این دوره را نیز کاهش می دهد زیرا نیاز به بررسی سامانه های فوق از بین می رود.
در بین راکت های طراحی و تولید شده در کشورمان، خانواده راکت های «زلزال» از اهمیت بالایی برخوردارند زیرا دوربردترین و مخرب ترین سلاح راکتی ایران، همین نمونه های مختلف زلزال هستند.
راکت زلزال-1 و پرتابگر تک فروندی آن
هر چند در مصاحبه های مختلفی از زلزال به عنوان موشک نیز یاد می شود اما تاکنون به طور رسمی صحبتی از وجود سامانه های هدایت روی نسل های مختلف زلزال به میان نیامده است از اینرو ما نیز بر مبنای اطلاعات منتشر شده بررسی آن را با فرض راکت بودن آغاز می کنیم.
آشنایی با خانواده زلزال
به نظر می رسد راکت های زلزال دارای سه نسل اصلی هستند که تفاوت هایی در شکل ظاهری و شاخصه های عملکرد خصوصاً برد دارند. تمامی این نمونه ها از پرتابگرهای تکی که برای راکت های نازعات نیز استفاده می شود شلیک می شوند که در گزارشی به آنها پرداخته بودیم.
پیکربندی تمامی نسل ها شامل بدنه استوانه ای، چهار بالک ذورنقه ای در انتهای بدنه و موتورهای راکتی دوران دهنده پیش از بخش دماغه است. این دماغه در نسل سوم زلزال مخروط ساده است که جایگزین طرح قبلی یعنی شکل منحنی نزدیک به شکل اوجایو که به یک فیوز مخروطی در نوک دماغه می رسید شده است.
همانطور که پیشتر اشاره شد کاربرد موتورهای راکتی کوچک دوران دهنده که لحظاتی پس از شلیک روشن می شوند، ایجاد حرکت چرخشی موشک حول محور طولی(مانور رول) است تا تأثیر عوامل ایجاد خطا در حین پرواز به کمترین میزان ممکن برسد.
موتورهای راکتی دوران دهنده نزدیک به دماغه زلزال
در جدول زیر مشخصات اعلام شده از نمونه های مختلف راکت های زالزال ارائه شده است.
بنابر داده های فوق، نسل دوم زلزال در حالی که اختلاف ابعادی با نسل اول ندارد اما با افزایش 29 درصدی جرم سوخت، بدون کاهش میزان سرجنگی به 68 درصد برد بیشتر می رسد. البته در برخی نمایشگاه ها مشخصات متفاوتی برای طول و جرم نسل دوم عنوان شده که آن را در پرانتز آورده ایم.
به گزارش مشرق، در نسل سوم ضمن افزایش طول و قطر راکت، جرم آن نیز افزایش یافته است. دو نمونه معرفی شده در این نسل دارای دو رویکرد متفاوت هستند: یکی با افزایش 50 درصدی جرم سرجنگی برای رسیدن به قدرت تخریب بیشتر(با کمی کاهش برد) و دیگری با رویکرد افزایش برد ساخته شده است.
زلزال-3
در واقع زلزال-3 نسبت به نسل قبل، 470 کیلوگرم سنگین تر است که 300 کیلوگرم آن سهم افزایش سرجنگی و 140 کیلوگرم آن سهم افزایش میزان سوخت بوده و مابقی نیز احتمالاً مربوط به افزایش حجم بدنه است.
نمونه آخر زلزال که آن را با نام «زلزال جدید» در فوق آورده ایم برد بیشتری نسبت به آخرین نمونه نسل 3 دارد که به نظر می رسد بخش اعظم آن مدیون کاهش میزان محموله جنگی از 600 به 450 کیلوگرم باشد. این درحالی است که طول این نمونه نیم متر کمتر و قطر آن 4 میلیمتر بیشتر از نمونه قبلی عنوان شده است.
نمونه فوق روی پرتابگرهای سه فروندی دیده شده و شاید میزان کمترین زاویه شلیک این پرتابگر جدید باعث شده که این نمونه زلزال بتواند بردهای کمتر از نسل قبل را نیز مورد اصابت قرار دهد. در راکت های سوخت جامد با توجه به اینکه کنترلی روی میزان گازهای های خروجی و زوایای حرکتی راکت در حین پرتاب وجود ندارد، زاویه اولیه پرتاب مشخص کننده میزان بیشینه و کمینه برد قابل دستیابی راکت است.
پرتابگر سه فروندی زلزال با برد 270 کیلومتر
در طیف وسیع پرتابه های راکتی و موشکی تولید شده در ایران به طور کلی پس از سری راکت های فجر و راکت های نازعات که دارای روند صعودی در برد و قدرت تخریب هستند(از برد 8.5 تا 130 کیلومتر)، راکت های زلزال و پس از آن موشک های فاتح-110 و شهاب 1 و 2(با برد 300 تا 500 کیلومتر) قرار می گیرند.
لازم به ذکر است راکت های زلزال به دلیل برخورداری از شرایط دینامیکی و میزان محموله قابل حمل، پایه طراحی و ساخت برخی از راکت های کاوشگر فضایی ایران نیز بوده اند.
علاوه بر مبحث افزایش برد نمونه های مختلف زلزال، میزان خطای نسبی آنها نیز از نکات مهم است. در نمونه های اول بیشترین خطای دایره ای این راکت در حدود 5 درصد بیشینه برد بوده که برای نسل اول 6.25 کیلومتر، برای نسل دوم 10.5 کیلومتر، برای زلزال-3 کمتر از 10 کیلومتر و برای زلزال-3بی کمتر از 12.5 کیلومتر بوده است.
باید متذکر شویم که خطای دایره ای(CEP) شعاع دایره ای به مرکز هدف مورد نظر است که بیش از نیمی از موشک های شلیک شده به سمت هدف در آن دایره فرود خواهند آمد که این دایره خطا بر مبنای روش های علمی مانند تئوری «مونت کارلو» محاسبه می شود.
رقابت تنگاتنگ زلزال با فاتح-110 در انهدام اهداف
تا به اینجای کار انتظار بیشتری هم از میزان دقت یک راکت هدایت ناپذیر نمی رفت اما مصاحبه فرمانده کل سپاه که در آن خطای آخرین نسل های راکت زلزال، 50 متر عنوان شد نگاه ها را به این سلاح تغییر داد.
این میزان خطا که احتمالاً مربوط به CEP زلزال های جدید یا بهسازی شده است نقش این راکت را در نبردها دگرگون ساخته و آن را از یک پرتابه که به درد شلیک به اهداف وسیع می خورد به سلاحی شبه نقطه زن تبدیل می کند.
با میزان خطای ذکر شده در واقع اگر دایره ای به قطر 100 متر حول هدف در نظر گرفته شود، بر مبنای تئوری های محاسباتی مربوطه می توان گفت دستکم نیمی از شلیک های این نمونه زلزال در آن اصابت خواهد کرد.
برای مثال توقفگاه بزرگ پایگاه آمریکایی العدید در قطر که در فاصله کمتر از 270 کیلومتری سواحل و جزایر ایران قرار دارد حدود 1300 متر طول و 330 متر عرض دارد.
به طور معمول در هر فاصله 100 متری عرضی و 150 متری طولی در آن دو فروند هواپیمای چند ده میلیون دلاری سوخترسان کی-سی-135 یا بمب افکن چند صد میلیون دلاری بی-1بی قرار گرفته است. هواگردهای دیگری نظیر هواپیماهای جاسوسی ئی-8، گشت دریایی اوریون و ترابری سی-130و وی-22 نیز در این توقفگاه وجود دارد که جمعاً بیش از 4 میلیارد دلار ارزش دارند.
بخشی از توقفگاه اصلی پایگاه العدید
به گزارش مشرق، چندین آشیانه دوتایی موجود در این پایگاه که چهار جنگنده را در خود جای می دهد نیز کاملاً در محوطه دایره ای به شعاع 50 متر قرار می گیرند و از این رو به همراه نقاط تقاطع باند و سایر مکانهای مهم این پایگاه که دارای همین مقدار مساحت هستند در محدوده دقت زلزال جای دارند. این در حالی است که سرجنگی نمونه دقیق زلزال هر یک از انواع 450 تا 900 کیلوگرمی نمونه های قبلی باشد، قابلیت نابود کردن اهداف خود را در شعاع 50 متری دارد.
یکی از آشیانه های دوتایی جنگنده ها
بنابراین اگر در اعلام خطای 50 متر منظور CEP بوده باشد، می توان گفت از هر تعداد زلزال شلیک شده به یک هدف نیمی از آن در محدوده فوق فرود آمده و با هزینه ای به مراتب کمتر از موشک های فاتح-110 که البته خطای کمتری دارند این اهداف غیر محافظت شده مورد اصابت قرار می گیرد. به علاوه به دلیل همین قیمت کمتر می توان با افزایش تعداد شلیک علیه هر هدف، بر موشک های ضد موشک دشمن نیز غلبه کرد.
به عنوان یک مثال دیگر اگر هدفی ساکن با عرض 76 متر و طول بیش از 100متر در نظر گرفته شود در صورت شلیک چهار زلزال به مرکز هدف، دستکم یک فروند راکت به آن اصابت خواهد کرد زیرا محاسبات اولیه نشان می دهد 60 درصد راکت هایی که در دایره خطایی به شعاع 50 متر فرود آیند، به نقطه ای از هدف فوق اصابت می کنند.
توجه داریم که ناوهای هواپیمابر رده نیمیتز که معمولاً یک فروند از آنها در خلیج فارس پرسه می زند دارای عرشه فوقانی با بیشترین عرض 76 متر و طول بیش از 300 متر است. این در حالی است که برخی اعداد اعلام شده برای خطای موشک های فاتح-110 به مراتب کمتر از زلزال بوده و البته نمونه خاصی از آن با نام خلیج فارس برای انهدام کشتی ها با جستجوگر تصویری و قابلیت انهدام هدف متحرک ساخته شده است.
در صورت محول شدن بخشی از مأموریت فاتح، به زلزال با کاهش بار کاری موشک های فاتح، امکان استفاده از آنها برای سایر اهداف کوچک (مانند ساختمان های خاص) که تا کنون در مرحله اول «پاسخ کوبنده» در نظر نبوده اند فراهم شده و توان دشمن برای شناسایی و انهدام پرتابگرها که قبلاً بیشتر برای موشک های ایرانی صرف می شد، حال باید برای انبوه پرتابگرهای تکی و سه تایی راکت های زلزال نیز وارد عمل شود که با پخش شدن این توان از خطر نابودی پرتابگر موشک های ایرانی کاسته می شود.
راکت های زلزال به لطف بهره مندی از پرتابگرهای تمام متحرک و نیمه متحرک امکان شلیک از هر نقطه ای را دارند و این برای غافلگیر کردن دشمن، یک مزیت بسیار مهم محسوب می شود. زمان آماده سازی این سلاح برای شلیک نیز بسیار اندک، طول مدت انبار داری آن در حدود 7 سال و قابلیت اطمینان اجزای آن بالا است.
نکته مهم در اینجا چگونگی کاهش خطای راکت زلزال است. هر چند در برخی موارد از برخی نمونه های آن به عنوان موشک یاد می شود اما تا زمان اعلام رسمی چگونگی ارتقاء آن نمی توان حدس قطعی برای روش هدایت و کنترل انتخاب شده در صورت موشک شدن آن در نظر گرفت.
برخی مواقع از زلزال با عنوان موشک یاد شده است
با نگاهی به برنامه های اجرا شده در دنیا در زمینه تبدیل راکت های تولید شده به موشک در می یابیم به طور کلی با قرار دادن یک سامانه هدفگیری و هدایت مانند سامانه مکانیابی جهانی(GPS) یا جستجوگر تصویری یا لیزری در بخش جلویی و تعبیه بالک های کنترلی باز شونده که پس از ورود پرتابه به قوس نزولی عمل می کنند کار هدایت و کنترل راکت و در نتیجه تبدیل آن به موشک انجام می شود؛ چیزی که در هیچ یک از زلزال های به نمایش در آمده دیده نشده است.
همچنین سامانه تغییر بردار رانش که تا زمان روشن بودن موتور می تواند بجای بالک های کنترلی به تصحیح مسیر پرتابه بپردازد نیز در هیچ نمونه ای از زلزال مشاهده نشده. سامانه هایی مانند عملگرهای پلاسمایی نیز هنوز در مراحل توسعه در دنیا قرار داشته و البته محدودیت های حجمی و وزنی خاص خود را دارند.
بنابراین کاهش خطای هدفگیری توسط پرتابگر، بهبود عملکرد موتورهای دوران دهنده، بهبود کیفیت ساخت بدنه و بالک موشک و کاهش بدکارکردن های موتور سوخت جامد می تواند از دلایل کاهش خطای زلزال باشد در صورتی که به موشک تبدیل نشده باشد.
نکته مهم دیگر وجود یا عدم وجود امکان ارتقاء دقت زلزال های تولید شده به میزان 50 متر اعلام شده است که قابل بهسازی بودن زلزال های موجود در انبارها می تواند ارزش بسیار بیشتری به این دستاورد داده و در مدت کوتاهی تعداد انبوه این راکت ها را به سلاحی با دقت بالا علیه اهداف مختلف تبدیل کند. این اهداف می تواند شامل پایگاه های هوایی و دریایی دشمن باشد که در گزارش های پیشین به مشخصات و فواصل آنها از ایران پرداخته بودیم.
کاهش خطای یک راکت در نمونه های تولیدی جدید یا تولید شده قبلی یا تبدیل آن به موشک دستاورد بسیار بزرگی هم از لحاظ علمی و هم عملیاتی برای نیروهای مسلح کشور محسوب می شود که تنوع و کمیت تسلیحات با دقت بالا را برای اجرای آتش علیه اهداف مختلف دشمن در صورت بروز یک درگیری به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
برچسب‌ها:
راکت,
موشک,
زلزال,
دقیق
چ
